Vintage variation in de Belgische Wijnbouw

De Belgische wijnbouwsector is al jaren een sector in bloei. Waar er bijvoorbeeld in 2013 nog maar 175 ha wijnstokken stonden waren dit in 2023 er al 891, een vervijfvoudiging dus. Ook bij de consumenten is het bewustzijn van de kwaliteit van Belgische wijn enorm gegroeid. Deze mooie zaken nemen niet weg dat het niet evident blijft om in België kwaliteitswijn te maken. In dit artikel schets ik enkele uitdagingen waar de Belgische wijnbouwers mee geconfronteerd worden en hoe ze daar de laatste jaren mee omgegaan zijn. 

Vintage variation

Met momenten is het makkelijk te vergeten dat de druiven waarvan wijn wordt gemaakt een landbouwproduct zijn. Zoals alle andere landbouwproducten zijn ze dus ook onderhevig aan de grillen van Moeder Natuur en is de kwaliteit en rijpheid van wijndruiven niet elk oogstjaar hetzelfde. Deze verschillen qua oogstjaren worden ook wel vintage variation genoemd. 

In wijnregio’s met meer variabele weersomstandigheden - denk aan o.a. lentevorst, temperatuurschommelingen, regenval -  zal die vintage variation duidelijker tot uiting komen dan in streken met een stabieler en consistenter klimaat.

Producenten van grote hoeveelheden bulkwijn blenden dikwijls uit verschillende percelen om een consistente stijl te kunnen garanderen voor de consument. In zo’n wijnen zal het verschil in oogstjaren dus veel minder of niet opvallen terwijl dit bij kleinere, ambachtelijkere en meer op kwaliteit gerichte wijndomeinen  die hun wijnen een sense of place willen geven wel het geval zal zijn. Een herinnering hieraan is de vermelding van het oogstjaar op de wijnfles, iets waar we zelden bij stilstaan maar wat bij niet veel andere landbouwproducten gebeurt. 

Het hele groeiseizoen door kunnen dingen gebeuren die uiteindelijk de smaak, het karakter en de kwaliteit van wat in de fles komt voor een heel groot deel mee bepalen. De natuur bepaalt immers de gezondheid van de druiven, hun rijpheid en het volume van de uiteindelijke oogst. Een wijnmaker kan zijn best doen de groei van de druiven in een goede baan te leiden en moet het hele jaar door ingrijpen waar nodig en afhankelijk van zijn filosofie rond wijnmaken maar desondanks zijn er nu eenmaal veel dingen die buiten zijn of haar controle liggen.

België is één van de landen waar vintage variation ook duidelijk voorkomt. We liggen namelijk op de noordergrens van waar het theoretisch gezien mogelijk is aan kwaliteitswijnbouw te doen, de 50e graad Noorderbreedte. (Al moet deze noordergrens in het kader van klimaatverandering misschien herzien worden.) De drie grootste risico’s voor de wijnbouw en oorzaken van vintage variation in België zijn lentevorst, overtollige regen en gebrek aan zonuren. Weersomstandigheden waar iedere Belg wel mee vertrouwd is. Fluctuaties in deze factoren kunnen op een ‘marginaal’ wijnklimaat als het Belgische een grote invloed uitoefenen en snel verschillen tussen oogstjaren veroorzaken. “Dat is interessant voor de liefhebber,” vindt Peter Colemont van Clos D’opleeuw. “Het ene jaar heeft bijvoorbeeld meer zuren, het andere minder. Als de wijn elk jaar hetzelfde zou zijn zouden we snel uitgepraat zijn.” In landen met een consistenter klimaat, bijvoorbeeld nieuwe wereldland Chili, zien we de verschillen in oogstjaren veel minder duidelijk in het oog springen.

De laatste zestal jaren zijn mooie voorbeelden van deze verschillen in oogstjaren. 2018 en 2022 gelden als zeer goede jaren vanwege het consistentere, warmere en drogere weer tijdens het groeiseizoen. In zo’n jaren worden productierecords verbroken en wordt zonder veel problemen goede kwaliteit wijn gemaakt.  In jaren waar de zon het laat afweten, zoals 2021 is rijpheid een probleem en in jaren met een natte zomer zoals 2023 dreigt het gevaar van allerhande schimmels. Dat zijn uitdagende omstandigheden maar vele wijnboeren slagen er dankzij de opgedane ervaring van aan wijnbouw te doen in een koel klimaat desondanks in om kwaliteitsvolle wijnen op de markt brengen die een mooie weerspiegeling zijn van de groeiomstandigheden van de druiven.

Op zoek naar de zon

Belgische wijnbouwers moeten omwille van het lage aantal zonuren sowieso al op zoek naar rijpheid in hun druiven: onder andere warme microklimaten opzoeken, een zuidelijke oriëntatie van de wijngaarden, een goede hellingsgraadvoor optimale zoninval en afwatering en de keuze voor druivenrassen die optimale rijpheid kunnen bereiken in koelere klimaten zijn van groot belang. 

De Belgische wijnen zijn dan ook gekend door hun frisse zuren, lichtere body en lagere alcoholgehaltes, een direct gevolg van het koele klimaat. In warme, Mediterraanse klimaten, denk aan de Zuidelijke Rhône, Priorat etc, bevinden ze zich door de klimaatverandering in een omgekeerde situatie: te snelle opbouw van suikers en te snelle afname van zuren door warm en droog weer. Dit kan zich al eens uiten in wijnen met een zeer volle body, hoge alcoholgehaltes en minder fraîcheur en wijnbouwers daar gaan dus eerder op zoek naar afkoelende factoren. 

In België is de opvallendste uiting van het verschil in zonuren tijdens het groeiseizoen de productie van rode wijn: in jaren dat we een warme zomer hebben gaat hij omhoog, om dan weer in een minder warm jaar spectaculair te dalen. Zo daalde het aandeel van rode wijn in de totale productie van 18,4% naar 13,4% van de totale productie van 2022 op 2023, ondanks een stijging in het totaal geproduceerd volume. We zien dan ook dikwijls dat er van veel blauwe druiven schuimwijn wordt gemaakt en dat het aandeel rosé schuimwijn ook stijgt. Voor de productie van schuimwijnen heb je (iets) minder rijpe druiven nodig met een lager suikergehalte en is een hogere zuurtegraad geen nadeel, integendeel. De basiswijn heeft idealiter een alcoholgehalte van 10 à 11%. De tweede vergisting op fles produceert immers nog 1,2-1,3% alcohol, de rijping op de gistcellen voegt wat body toe en een schuimwijn moet hoog in zuren zijn om het verfrissende karakter te behouden. Het is dan ook geen toeval dat er in België veel méthode traditionelle schuimwijn van hoge kwaliteit gemaakt wordt.

In jaren waar de zomer minder zon en meer regen met zich mee bracht, zoals 2021 en 2023 moeten de wijnbouwers inventief zijn, snel reageren en het beste proberen te maken van de soms zeer slechte omstandigheden. Een daling in de gemiddelde jaartemperatuur van bv. 11,9°C in 2018 naar 10,7°C in 2021 vertelt natuurlijk niet het hele verhaal maar is toch een indicatie van het verschil tussen de jaargangen. 

Door de grote variatie brengt ieder jaar dan ook meer ervaring met zich mee voor onze wijnbouwers. In 2023 zijn ze er in geslaagd toch nog productierecords te breken ondanks de tegenvallende zomer, al heeft dit ook te maken met de stijging in aantal wijnbouwers en bebouwde oppervlakte. “2023 had een zonnige bloei waardoor de trossen zich goed ontwikkelden met compacte druiven. Door de regen in juli sloeg de rot dan toe dus was goed selecteren bij de oogst enorm belangrijk,” zegt wijnmaker Albert Meijer van Wijndomein Pietershof in de Voerstreek.

2024: tot nu toe een zeer moeilijk jaar

Het ziet er sterk naar uit dat 2024 in het rijtje van moeilijke jaren zal passen. Heel het groeiseizoen is zo’n beetje een bloemlezing geweest van wat er allemaal kan misgaan: lentevorst, overtollige regen, te weinig zon.

Net als in andere koele(re) wijnbouwgebieden kan lentevorst ook bij ons een enorm probleem vormen. Dit jaar zijn de Belgische wijngaarden zwaar getroffen: door een vorstprik in de laatste week van april zijn bij vele wijnboeren een aanzienlijk deel van de druiven verloren gegaan. Vooral de Limburgse wijngaarden zijn hard getroffen: zo verloor Genoels-Elderen minstens 60% van hun druiven. Omdat de temperatuur vroeg op het jaar al hoger is komt de sapstroom op gang en beginnen de wijnstokken aan hun jaarlijkse cyclus. Als er dan nog een vorstprik komt in april is de schade veel groter omdat de knoppen en scheuten al uitgebot zijn. 

Ook wijndomein Pietershof deelde in de klappen: “We hebben de laatste jaren al ongeveer alles voorbij zien komen.,” vertelt Albert.  “In het bestrijden van bv. valse meeldauw zijn we ondertussen goed geworden maar dit jaar zaten we met de handen in het haar en zijn we bij bevriende wijnmakers in Frankrijk en Duitsland ten rade moeten gaan. De grond was nat en verzadigd van alle regen en na de uitbot namen de knoppen daardoor veel water op en minder mineralen. Zo bevriezen ze makkelijker en dat is dan ook wat er is gebeurd. Het percentage dat ik verloren heb tegenover vorig jaar weet ik pas bij de oogst.”

De schade bleef niet beperkt tot het oosten van het land: Vignoble des Agaises, bekend van de Ruffus cuvées, uit Henegouwen verloor ongeveer de helft van zijn druiven. In Oost- en West-Vlaanderen en de Maasvallei ging het iets beter: bij Cruysem, Entre-Deux-Monts, Wijndomein Waes en Vandersteene lagen de verliezen telkens tussen de 20 en 30%. Peter Colemont meende dan weer dat de muren van zijn clos in Haspengouw de druiven tegen de ergste schade hebben beschermd.

Albert Meijer gaat verder: “De overlevende scheuten bloeien verder en er komen nog secundaire scheuten bij. Zij zijn er dus later bij gekomen wat betekent dat de bloeiperiode ook langer zal zijn. De laatste weken van het groeiseizoen zullen dus veel bepalen!”

Dat er in 2024 geen nieuw productierecord gevestigd gaat worden staat dus zo goed als vast. Wat de kwaliteit betreft is het nog afwachten wat de rest van de zomer brengt. Laat de zon dus maar komen zou ik zo zeggen, het is tijd! Peter beaamt het sentiment: “De bloei is niet zo goed verlopen en het blijft maar nat en koud. We hebben de zon nodig om er nog een goed jaar van te maken.”

Risicospreiding

Patrick Nijs van het in Antwerpen-stad gevestigde De Wijnfaktorij heeft een eigen kijk op de vintage variatie in België: “Er zijn wijnbouwersjaren en wijnmakersjaren,” legt hij uit. “Jaren waar alles goed gaat, zoals 2018 of 2022, zijn wijnmakersjaren. Er moet in de wijngaard niet veel gedaan worden om gezonde druiven te kunnen oogsten en de wijnmaker kan in de kelder aan de slag gaan. In moeilijkere jaren zijn het de wijnbouwers die erin slagen om in moeilijke omstandigheden toch gezonde druiven te kunnen oogsten en zo goede wijn te kunnen maken.” 

Zelf doet Patrick aan risicospreiding om de risico’s van wijnbouw in België zo goed mogelijk op te vangen. “We verliezen elk jaar ongeveer 20% van onze oogst.” Maar omdat hij blends maakt van druiven afkomstig van vijf verschillende wijngaarden uit drie verschillende provincies kan hij steeds balans in de wijnen krijgen door te werken met wat de natuur hem geeft. 

Er wordt bij De Wijnfaktorij niet alleen van verschillende wijngaarden geblend maar ook van verschillende jaargangen. Zo is de net verschenen Chansaar Rosé een blend van de rijpheid van 2022 en de fraîcheur en zuren van 2023.

De toekomst

Wat de toekomst gaat brengen weten we natuurlijk nooit helemaal zeker maar we kunnen wel zeker stellen dat er nog genoeg uitdagende jaren op wijnbouwgebied zullen volgen. Natuurlijke factoren zijn moeilijk te controleren en met sommige verliezen zullen we moeten leven. Met meer ervaring zal de manier waar onze wijnbouwers ermee omgaan alleen maar verbeteren. Een beter ontwikkelde sector met veerkrachtige bedrijfjes zal beter in staat zijn om schokken die er vroeg of laat zeker zullen komen op te vangen.